Τα όπλα του Μακεδονικού Αγώνα

Ο Αναστάσιος Λιάσκος (βουλευτής Ευβοίας) και ο Βασίλειος Νικόλτσιος (διευθυντής του Ιδρύματος του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, συνταγματάρχης φαρμακοποιός ε.α.) εξέδωσαν πρόσφατα σε ένα επιμελημένο λεύκωμα την ιδιαίτερα διαφωτιστική μελέτη που εκπόνησαν με τον τίτλο “Τα όπλα του Μακεδονικού Αγώνα, 1904-1908”


Όπλα Μακεδονομάχων και λάφυρα Βούλγαρων και Τούρκων που περιήλθαν στην κατοχή των Ελλήνων Αγωνιστών. Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Θεσσαλονίκη
Συνέντευξη: Στέλιος Κούκος
Ιδιαίτερη όπως θα διαπιστώσετε ήταν και η συνομιλία μας με τον Βασίλειο Νικόλτσιο, που σας τη μεταφέρουμε μόνο με ενδιάμεσους τίτλους, ως μια αφήγηση για τον Μακεδονικού Αγώνα.
Οι δύο συγγραφείς της μελέτης “Τα όπλα του Μακεδονικού Αγώνα, 1904-1908”, Αναστάσιος Λιάσκος και Βασίλειος Νικόλτσιος, είναι συλλέκτες. Η επεξεργασία ενός ανάλογου υλικού λοιπόν δεν ήταν κάτι έξω από τη δραστηριότητές τους. Κάθε άλλο. Παρ’ όλα αυτά, χρειάστηκε κοπιώδης και εξαντλητική προσπάθεια για να ολοκληρωθεί το έργο τους. Τα κείμενα των ερευνητών διανθίζονται με αυθεντικές φωτογραφίες των Μακεδονομάχων -οι οποίοι απαθανατίζονταν καμαρώνοντας για τον οπλισμό τους- αλλά και με φωτογραφίες από τα αυθεντικά όπλα, κειμήλια πλέον της εποχής του Μακεδονικού Αγώνα. Το βιβλίο προλογίζουν ο δημοσιογράφος και πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών Νικόλαος Μέρτζος και ο πρόεδρος του Σωματείου Φίλων Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Νίκος Πασχαλίδης.
Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ
Ο οπλισμός των Μακεδονομάχων ήταν κατά κανόνα κατώτερος απ’ αυτόν των κομιτατζήδων και του τουρκικού στρατού, κι αυτό διότι οι Μακεδονομάχοι χρησιμοποιούσαν κυρίως μονόβολα (Γκρα και Μαρτίνι) τυφέκια και αραβίδες (καραμπίνες, κοντόκανα τυφέκια), ενώ οι αντίπαλοί τους χρησιμοποιούσαν κατά βάση πεντάσφαιρα (Μάνλιχερ και Μάουζερ διαφόρων τύπων). Η κατώτερη ποιότητα οπλισμού των Μακεδονομάχων αναπληρωνόταν από τη γενναιότητα και τον ηρωισμό των αγωνιστών, αλλά και από την αυταπάρνηση και την εφευρετικότητα των γηγενών Μακεδόνων, από εκείνες δηλαδή τις αξίες και τις ικανότητες του ελληνισμού που τον βοήθησαν στις περισσότερες κρίσιμες στιγμές της νεότερης ιστορίας του.
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΟΠΛΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Όσον αφορά την αποστολή όπλων στη Μακεδονία δεν υπήρχε κάποια συνήθης διαδικασία. Κάθε προμήθεια γινόταν κατά περίπτωση. Συνήθως το υπουργείο των Εξωτερικών ή το Μακεδονικό Κομιτάτο παραλάμβανε τα αιτήματα για την αποστολή όπλων που έφταναν από τη Μακεδονία και εγκρίνονταν οι απαραίτητες πιστώσεις, προχωρούσαν στην παραγγελία του υλικού από το οπλοπωλείο των Αδελφών Μαλτσινιώτη στην Αθήνα, ή στην παραχώρηση των εγκριθέντων ποσοτήτων οπλισμού από τις αποθήκες του Ελληνικού Στρατού. Σταδιακά αποφασίστηκε να μη στέλνονται όπλα από τον Ελληνικό Στρατό, αλλά να γίνεται προμήθεια όπλων από τους Αδελφούς Μαλτσινιώτη, διότι τα σώματα ζητούσαν καλύτερης ποιότητος οπλισμό (πεντάσφαιρα) και όχι όπλα Γκρα (μονόβολα) που μπορούσαν να διατεθούν από τον Ελληνικό Στρατό, αλλά και για να μειωθούν οι κατηγορίες από την οθωμανική πλευρά περί εμπλοκής του ελληνικού κράτους στην αποστολή όπλων στη Μακεδονία. Πολλές φορές οι Μακεδονομάχοι που έφταναν στη Μακεδονία, είτε οδικώς είτε ακτοπλοϊκώς, έφεραν μαζί τους και τον προσωπικό τους οπλισμό. Αυτός είναι και ο λόγος που εντοπίσαμε έναν πολύ μεγάλο αριθμό μοντέλων όπλων να βρίσκεται στα χέρια των Μακεδονομάχων.
Μεγάλο πονοκέφαλο αποτελούσαν η προμήθεια πιστολιών και περιστρόφων και η αποστολή τους στη Μακεδονία. Ήταν δύσκολο να βρεθούν καλής ποιότητος στην Αθήνα, και μάλιστα σε μεγάλο αριθμό. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα ότι το 1908 χρειάστηκε ένας μήνας για να βρεθούν τρία περίστροφα τύπου Smith & Wesson μικρού μεγέθους στην Αθήνα. Τα περίστροφα Γκρα που μπορούσε να στείλει ο Ελληνικός Στρατός είχαν μεγάλο όγκο και δεν τα προτιμούσαν οι Μακεδονομάχοι. Γενικότερα θεωρούσαν τους εαυτούς τους τυχερούς αυτοί που είχαν στην κατοχή τους ένα καλής ποιότητος πιστόλι ή περίστροφο με 50-60 φυσίγγια.

Η κατώτερη ποιότητα οπλισμού των Μακεδονομάχων αναπληρωνόταν από τη γενναιότητα και τον ηρωισμό των αγωνιστών, αλλά και από την αυταπάρνηση και την εφευρετικότητα των γηγενών Μακεδόνων, από εκείνες δηλαδή τις αξίες και τις ικανότητες του ελληνισμού που τον βοήθησαν στις περισσότερες κρίσιμες στιγμές της νεότερης ιστορίας του.
ΤΑ ΦΥΣΙΓΓΙΑ
Η προμήθεια των φυσιγγίων ήταν ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα. Κάθε άντρας έπρεπε να φέρει μαζί του 200 έως 400 φυσίγγια για το όπλο του. Η προμήθεια και η αποστολή στη Μακεδονία τόσο μεγάλου αριθμού φυσιγγίων, διαφόρων τύπων και διαμετρημάτων, δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση. Σε μία μάχη ένας Μακεδονομάχος μπορούσε να καταναλώσει περισσότερα από 100 φυσίγγια. Λόγω της πανσπερμίας του οπλισμού, συχνά δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει φυσίγγια του συντρόφου του, επειδή αυτός χρησιμοποιούσε διαφορετικού τύπου όπλο. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα ήταν ότι οι Μακεδονομάχοι συχνά χρησιμοποιούσαν επαναδομημένα (χρησιμοποιημένα και άλλη φορά) φυσίγγια. Σ’ αυτά ο κάλυκας κολλούσε μέσα στη θαλάμη ή έπεφτε η βολίδα από το φυσίγγιο ή κολλούσε το καψύλλιο στον επικρουστήρα. Τέτοια προβλήματα στη διάρκεια της μάχης μπορεί να ήταν καθοριστικά.
ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ
Στην Αθήνα τον εξοπλισμό των ανταρτικών σωμάτων και την προώθησή τους στη Μακεδονία είχε αναλάβει το Μακεδονικό Κομιτάτο. Πρόεδρός του ήταν ο Δ. Καλαποθάκης, ιδιοκτήτης της εφημερίδας “Εμπρός”. Το Μακεδονικό Κομιτάτο ανέλαβε και την προσπάθεια αντικατάστασης των τυφεκίων Γκρα με αραβίδες Μάνλιχερ για να μην υστερούν οι Έλληνες έναντι των αντιπάλων τους.
Τα όπλα και τα πυρομαχικά από την Αθήνα τα προωθούσαν στη μεθόριο είτε σιδηροδρομικώς είτε ακτοπλοϊκώς με συνοδεία αξιωματικών του Κομιτάτου. Συγκεντρώνονταν κυρίως στα Τρίκαλα και στη Λάρισα όταν προορίζονταν για τη Δυτική Μακεδονία και για την περιοχή της Κατερίνης, ή στον Βόλο και στις Βόρειες Σποράδες όταν προορίζονταν για την Κεντρική και την Ανατολική Μακεδονία. Τα όπλα μεταφέρονταν προσωρινά σε σπίτια, μύλους, αποθήκες, καφενεία και χάνια που βρίσκονταν κοντά στους τόπους αποβίβασης και ανήκαν σε μυημένους στον Αγώνα. Στη συνέχεια με τη συνοδεία Μακεδονομάχων προωθούνταν όπου υπήρχε ανάγκη. Ακτοπλοϊκώς τα όπλα στέλνονταν στο Τσάγεζι, γνωστό σήμερα ως Στόμιο (στις εκβολές του Πηνειού), από όπου τα προωθούσαν με πλοιάρια σε όλη τη Μακεδονία. Τον οπλισμό σε όλη την περιοχή τον προμήθευε η Θεσσαλονίκη. Τα όπλα στέλνονταν είτε οδικώς είτε σιδηροδρομικώς.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ, ΚΑΤΑΔΟΤΕΣ, ΤΕΧΝΑΣΜΑΤΑ
Οι προσπάθειες μεταφοράς όπλων ήταν ένα πρόβλημα που απορροφούσε όχι μόνο πόρους αλλά και ενέργεια των σωμάτων. Η εισαγωγή πυρίτιδας και οπλισμού ήταν απαγορευμένη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η οποιαδήποτε διακίνηση αποτελούσε λαθρεμπόριο. Υπήρχε δίκτυο αγωγιατών και λαθρεμπόρων που αναλάμβανε τέτοιες διακινήσεις, συχνά όμως ολόκληρα φορτία όπλων χάνονταν, είτε επειδή κατάσχονταν είτε επειδή οι καιρικές συνθήκες ήταν εξαιρετικά δύσκολες. Δυστυχώς αφθονούσαν και οι καταδότες. Για τη διακίνηση χρησιμοποιούνταν διάφορα τεχνάσματα και τα όπλα μεταφέρονταν σαν εμπορεύματα όπου αποστολείς ήταν Τούρκοι και παραλήπτες Βούλγαροι. Τα όπλα μεταφέρονταν επίσης με μουλάρια, τυλιγμένα μέσα σε ψάθες.
Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΚΛΗΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ
Ο κλήρος βοήθησε σημαντικά στην αποθήκευση, φύλαξη και διακίνηση του οπλισμού. ΟΠαπαθεόκλητος, ηγούμενος της ιεράς μονής Αγίων Πάντων, είχε μετατρέψει το κελάρι του μοναστηριού σε πραγματικό οπλοστάσιο, αλλά και ο καπετάν Κόρακας (Βασίλειος Σταυρόπουλος), που είχε φτάσει τον Οκτώβριο του 1907 στην περιοχή Βέροιας και Βάλτου με σαράντα άντρες και έξι φορτία όπλων, φιλοξενήθηκε στις ιερές μονές της Ρετινιανής και των Αγίων Πατέρων – στη δεύτερη εγκατέστησε αποθήκη οπλισμού και κέντρο εφοδιασμού των ανταρτικών σωμάτων της περιοχής.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της προσφοράς του κλήρου είναι το γεγονός ότι ομητροπολίτης Δοϊράνης Παρθένιος σε ένα ταξίδι του με τρένο στάθηκε όρθιος σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής γιατί έκρυβε κάτω από το ράσο του δύο αραβίδες Μάνλιχερ. Σε άλλη περίπτωση ο μητροπολίτης Έδεσσας Στέφανος, που γύρισε τον Νοέμβριο του 1904 από τη Θεσσαλονίκη στην έδρα του, συνοδευόταν από έναν διάκο ο οποίος κρατούσε δύο μεγάλα κεριά τυλιγμένα σε κόκκινο χαρτί που κάλυπτε δύο αραβίδες Μάνλιχερ. Είναι πολλά τα παραδείγματα που μπορούν να αναφερθούν για την προσφορά του κλήρου και των μοναστηριών.
ΤΥΠΙΚΟΣ ΟΠΛΙΣΜΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΩΝ
Οι αντάρτες έφεραν μαζί τους ένα τυφέκιο ή αραβίδα (προτιμότερη η αραβίδα, που ήταν κοντύτερη και έδινε μεγαλύτερη ευκινησία μέσα στο δάσος ή στους δρόμους του χωριού) με 200-400 φυσίγγια. Συνήθως δεν έφεραν την ξιφολόγχη του όπλου τους, παρότι συχνά τους δινόταν μαζί με το όπλο. Την εγκατέλειπαν στο βουνό διότι τη θεωρούσαν περιττό βάρος. Έφεραν επίσης ένα πιστόλι ή περίστροφο με 60-100 φυσίγγια. Αρκετοί έφεραν μαζί τους μία σπάθα ή ένα γιαταγάνι. Τα όπλα αυτά ήταν δύσχρηστα για τους αντάρτες, αλλά συμβόλιζαν για αυτούς τη συνέχεια του Αγώνα του 1821 για την απελευθέρωση της Μακεδονίας ή ήταν τα όπλα του πατέρα ή και του παππού τους. Απαραίτητο ήταν το μαχαίρι. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούσαν “κάμα”, δηλαδή ένα δίκοπο μαχαίρι, ιδιαίτερα διαδεδομένο στα Βαλκάνια, που το κατασκεύαζαν διάφοροι “μαχαιράδες”. Μοιάζει πολύ με το καυκασιανό μαχαίρι. Στη λάμα του σκαλίζονταν διάφορα σχέδια ή επιγραφές ή ημερομηνίες. Πολλές κάμες είχαν περίτεχνες λαβές κατασκευασμένες από κέρατο, κόκαλο, ξύλο, ελεφαντόδοντο ή φύλλο ασημιού. Δεν υπήρχε συγκεκριμένο μοντέλο, κάθε μαχαιράς έφτιαχνε το δικό του μοντέλο. Είναι αδύνατο να βρεθούν δύο ίδιες κάμες, επειδή τις αγόραζαν μία μία. Βέβαια οι Μακεδονομάχοι έφερναν συχνά μαζί τους και το προσωπικό τους μαχαίρι από την πατρίδα τους, που διέφερε σημαντικά από την κάμα. Πολλές φορές το μαχαίρι αυτό περνούσε σε άλλα χέρια, είτε λόγω θανάτου του Μακεδονομάχου είτε σαν δώρο σε κάποιον σύντροφό του. Γι’ αυτό συναντάμε στη ζώνη τους διαφόρους τύπους μαχαιριών. Οι Κρητικοί βέβαια έφεραν συνήθως το δικό τους κρητικό μαχαίρι, που είχε λαβή από κέρατο, κόκαλο ή ελεφαντόδοντο και ασημένια θήκη, διακοσμημένη με μικρά ασημένια φλουριά. Συνηθισμένος ήταν επίσης ο σουγιάς, μαχαίρι που έσπαγε στη μέση και διπλωνόταν στα δύο. Βούλγαροι και Έλληνες είχαν σχεδόν τον ίδιο αριθμό όπλων.
Οι αντάρτες έφεραν μαζί τους και χειροβομβίδες. Αυτές ήταν αυτοσχέδιες κονσέρβες με δυναμίτη, μπαρούτι, καρφιά, μολύβια και βραδύκαυστο φιτίλι. Ήταν αμφίβολης δυναμικής. Πολλές φορές το μόνο που κατάφερναν ήταν να τρομάξουν τον αντίπαλο μόνο από τον κρότο της έκρηξης. Υπήρχε και ένας άλλος τύπος χειροβομβίδας. Επρόκειτο για σιδερένιες μπάλες, κενές στο εσωτερικό, όπου έμπαινε η πυρίτιδα. Η πυροδότηση γινόταν με βραδύκαυστο φιτίλι.
Ο ΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ
Ο τουρκικός στρατός, επειδή ήταν τακτικός στρατός, ήταν πιο οργανωμένος. Οι στρατιώτες έφεραν τυφέκιο, οι αξιωματικοί πιστόλι ή περίστροφο και ξίφος. Σπάνια έφερναν και τα προσωπικά τους όπλα. Εκείνη την εποχή επιτρεπόταν στους αξιωματικούς να διαθέτουν και να φέρουν μαζί τους τον προσωπικό τους οπλισμό. Γι’ αυτό βλέπουμε τον Εμβέρ μπέη να φέρει αραβίδα Μάουζερ, μοντέλο 1895, που όμως δεν αγοράστηκε ποτέ από τον τουρκικό στρατό. Προφανώς ήταν το προσωπικό του όπλο. Επίσης βλέπουμε τον Κενάν Μεσσαρέ, γιο και υπασπιστή του Χασάν Ταχσίν Πασά, να διαθέτει περίστροφο Ναγκάν, μοντέλο 1898, εξαιρετικής όμως ποιότητας, περίτεχνα διακοσμημένο με χρυσή επιγραφή και κοκάλινη λαβή. Ασφαλώς δεν ήταν το υπηρεσιακό του περίστροφο. Ήταν το περίστροφο ατομικής του οπλοφορίας.
ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΠΥΡΟΒΟΛΑ ΟΠΛΑ
Αυτοσχέδιες ήταν οι χειροβομβίδες που προαναφέρθηκαν. Δεν διασώθηκαν αλλά απαθανατίστηκαν από τις φωτογραφικές μηχανές ή περιγράφηκαν από τους αντάρτες που τις κατασκεύαζαν για την ελληνική ή τη βουλγαρική πλευρά. Βλέπετε, τότε δεν υπήρχε η λεγόμενη “μακεδονική πλευρά” – το Μακεδονικό πρόβλημα όπως το γνωρίζουμε σήμερα είναι δημιούργημα της περιόδου που ακολούθησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα αυτοσχέδια μαχαίρια που επίσης προαναφέρθηκαν έχουν σε σημαντικό βαθμό διασωθεί, όπως διασώθηκαν και τα αυτοσχέδια μπαστούνια-όπλα ή μπαστούνια-ξίφη. Τα πρώτα είχαν τη μορφή μπαστουνιού αλλά διέθεταν τα χαρακτηριστικά όπλου. Είχαν θαλάμη φυσιγγίου, σκανδάλη και κάνη. Τα χρησιμοποιούσαν οι αστοί στις πόλεις για ατομική προστασία. Από τους ίδιους χρησιμοποιούνταν και τα μπαστούνια-ξίφη, τα οποία κατά μήκος του μπαστουνιού διέθεταν λόγχη που μπορούσε άμεσα να αποκαλυφθεί και να χρησιμοποιηθεί σαν αγχέμαχο όπλο ατομικής προστασίας. Ελάχιστα από τα ανωτέρω έχουν διασωθεί. Βαρύ οπλισμό (πυροβόλα) διέθετε μόνο ο τουρκικός στρατός, αλλά ήταν δύσκολο, θα έλεγα αδύνατο, να τα χρησιμοποιήσει στο συγκεκριμένο είδος του αγώνα, που σήμερα θα τον χαρακτηρίζαμε “ανταρτοπόλεμο”. Τα φορητά βαρέα όπλα που σήμερα χρησιμοποιούν οι ειδικές δυνάμεις (όλμοι) ακόμη δεν είχαν ανακαλυφθεί.
ΟΠΛΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΣΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ!
Την εποχή εκείνη το επίσημο ελληνικό κράτος δεν έπαιρνε κανένα μέτρο προκειμένου να εμποδίσει τον εξοπλισμό των Βουλγάρων κομιτατζήδων. Οι έμποροι όπλων Αδελφοί Μαλτσινιώτη στην Αθήνα πουλούσαν όπλα και πυρομαχικά σχεδόν σε οποιονδήποτε. Αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι αντιπρόσωποι των Βουλγάρων και, χωρίς να δηλώσουν την πραγματική τους ταυτότητα και τον πραγματικό λόγο για τον οποίο ήθελαν τα όπλα, κατόρθωσαν να προμηθευτούν όπλα για να τα προωθήσουν στη Μακεδονία. Αυτό το ρεύμα προμήθειας οπλισμού για τους κομιτατζήδες γρήγορα σταμάτησε. Η προμήθεια όπλων ήταν εύκολη υπόθεση στην Αθήνα των αρχών του 1900, αρκεί να διέθετε κάποιος χρήματα. Τα μέτρα περιορισμού κυκλοφορίας όπλων εφαρμόστηκαν αργότερα.
ΤΑ… ΗΘΙΚΑ ΟΠΛΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ
Ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν ακήρυκτος πόλεμος όχι για την κατάκτηση εδαφών, αλλά για την κατάκτηση ψυχών. “Όπλα” ήταν -εκτός από τα προαναφερθέντα- και οι πύρινοι λόγοι των ιερέων και των δασκάλων. Βέβαια χωρίς τα κλασικά όπλα το αποτέλεσμα δε θα ήταν αυτό, διότι οι κομιτατζήδες τα χρησιμοποιούσαν χωρίς συστολή εναντίον του ελληνικού στοιχείου στη Μακεδονία. Έπρεπε ο ελληνικός πληθυσμός να αντιδράσει να προμηθευτεί όπλα, να αντεπιτεθεί, να προστατεύσει την οικογένειά του, την πίστη του, τα πιστεύω του. Το τελικό αποτέλεσμα κρίθηκε από την ικανότητα του ελληνικού στοιχείου να ξεπεράσει τις δυσχέρειες και τα οργανωτικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν. Οι Έλληνες αγωνιστές επέδειξαν απίστευτο ηρωισμό και αυταπάρνηση και οι γηγενείς Μακεδόνες καρτερία, εφευρετικότητα και αποφασιστικότητα, χωρίς να υστερήσουν σε ηρωισμό.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ
Η συγγραφή ενός βιβλίου είναι από μόνη της μια περιπέτεια, πολύ περισσότερο όταν πρόκειται να προηγηθεί έρευνα, η οποία δεν σου δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζεις εκ των προτέρων τι θα αποκαλυφθεί.
Πριν από έξι χρόνια πήραμε το ερέθισμα για τη συγγραφή ενός βιβλίου σχετικού με τα όπλα του Μακεδονικού Αγώνα από ένα άρθρο του ιστορικού Βλάση Βλασίδη που διαβάσαμε στη Στρατιωτική Επιθεώρηση “ΕΔ”. Ο κ. Βλασίδης, όντας ιστορικός, παρουσίαζε τα όπλα της εποχής χρησιμοποιώντας αποκλειστικά τις διασωθείσες από τον Μακεδονικό Αγώνα πηγές. Δεν είχε δει από κοντά τα όπλα που παρουσίαζε. Δεν έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα σε κατηγορίες, τύπους και διαμετρήματα. Ήταν και είναι ιστορικός. Δεν ήταν συλλέκτης! Δεν είχε δαπανήσει σε μουσεία ώρες μπροστά σε προθήκες όπλων. Δεν είχε αγγίξει ίσως ποτέ του αυτά τα όπλα. Δεν είχε επενδύσει χρόνο και αγάπη για αυτά τα αντικείμενα.
Η άλλη όψη από την οποία εμείς μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε το θέμα ήταν αυτό που μας ώθησε στην απόφαση να ξεκινήσουμε ταυτόχρονα δύο παράλληλες έρευνες, μία στη Θεσσαλονίκη και μία στην Αθήνα, με θέμα τα όπλα του Μακεδονικού Αγώνα.
Τα χρόνια που πέρασαν από εκείνη την απόφαση δεν άφησαν ούτε σε εμένα ούτε στον κ. Λιάσκο τον απαραίτητο ελεύθερο χρόνο να ασχοληθούμε εντατικά. Συστηματικά όμως συλλέξαμε ένα ένα τα τεκμήρια και τα μοντέλα που χρησιμοποίησαν οι Μακεδονομάχοι, οι κομιτατζήδες και ο τουρκικός στρατός.
ΤΡΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Μελετήθηκαν με τη χρήση μεγεθυντικού φακού και υπολογιστή περισσότερες από 5.000 φωτογραφίες των συλλογών μας, αλλά και των συλλογών του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, του Γιώργου Γκολομπία, του Άγγελου Παπαϊωάννου, του Γιάννη Μέγα, της Ναταλίας Ιωαννίδου, του Νικηφόρου Κομίνη και του Ηλία Σιδερίδη, τους οποίους και ευχαριστούμε.
Παράλληλα μελετούσαμε συστηματικά ιστορικές πηγές που συνέγραψαν οι αγωνιστές του Μακεδονικού Αγώνα αλλά και οι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με την περίοδο εκείνη. Χρειάστηκε να διαβάσουμε ερευνητικά ατέλειωτες σειρές.
Μας προβλημάτισε η προέλευση των όπλων που έφταναν στη Μακεδονία, η επιλογή των μοντέλων, τα δρομολόγια μεταφοράς και τα σημεία εκφόρτωσης, οι πόλεις και τα χωριά που χρησιμοποιήθηκαν, ο τρόπος διανομής στη Μακεδονία, οι εφεδρείες των όπλων για τους νέους αντάρτες, οι κρυψώνες που αποθηκεύτηκαν, τα τεχνάσματα που χρησιμοποιήθηκαν για να περνούν τα όπλα απαρατήρητα, οι πληροφοριοδότες, οι καταδότες, οι σιδηροδρομικοί, οι δάσκαλοι και οι δασκάλες, οι ιερείς, οι προύχοντες, η προμήθεια των φυσιγγίων και η προσπάθεια αντικατάστασής των μετά από κάθε συμπλοκή, οι ξιφολόγχες των όπλων, τα μαχαίρια, οι χειροβομβίδες, τα μυστικά όπλα και τέλος η ποσότητα και η ποιότητα του οπλισμού.
ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΓΕΝΙΕΣ
Έξι χρόνια μετά την έναρξη της έρευνας διαπιστώσαμε, συνεχίζοντας να παρατηρούμε φωτογραφίες, ότι δεν εντοπίζαμε κάποιο καινούργιο όπλο. Ήταν προφανές ότι η έρευνά μας είχε ολοκληρωθεί. Από εκείνη τη στιγμή ανέλαβε έργο η επιμελήτρια της έκδοσης, ιστορικός Μαριάννα Λιάσκου, και έφερε εις πέρας, κατά τη γνώμη μας με άριστο τρόπο, την ολοκλήρωση της έκδοσης του λευκώματος.
Πιστεύουμε ότι έπρεπε να αποτυπώσουμε αυτή τη γνώση που συσσωρεύσαμε μελετώντας τα όπλα του Μακεδονικού Αγώνα, για να μείνουν παρακαταθήκη για τους φιλίστορες και τους ερευνητές των επόμενων γενεών. Δε θέλαμε να κρατήσουμε για μας τα τεκμήρια που μαζέψαμε. Στα άγια χώματα της Μακεδονίας χιλιάδες αγωνιστές έχυσαν το αίμα τους. Αυτούς τους ανθρώπους που τίμησαν τα όπλα τους θέλαμε και εμείς να τιμήσουμε.
ΜΙΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ
Πιστεύω ότι ο Μακεδονικός Αγώνας 1904-1908 είναι από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ιστορίας μας. Ποτέ τόσο λίγοι ένοπλοι δεν κατόρθωσαν τόσα πολλά, διασπασμένοι σε τόσο μεγάλο μέτωπο. Αλλά δεν υπήρχε δρόμος γυρισμού. Έπρεπε όλοι μαζί οι ντόπιοι και οι άλλοι Έλληνες να αγωνιστούν για τη Μακεδονία που χανόταν. Έπρεπε να αντιμετωπίσουν την ισχύ των αντιπάλων, Βουλγάρων και Οθωμανών. Έπρεπε να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες των πολεμικών αναμετρήσεων, που εμπεριείχαν όλα τα χαρακτηριστικά του ανταρτοπόλεμου. Χρειάστηκε η προσφυγή σε παραδοσιακές δυνάμεις και αξίες του ελληνισμού, όπως η κλέφτικη παράδοση, η παλικαριά και η ιδιωτική πρωτοβουλία προκειμένου να καλυφθούν τα οργανωτικά αδιέξοδα. Όλες οι παραπάνω παράμετροι αναδεικνύουν ξεκάθαρα το μέγεθος της πανελλήνιας προσπάθειας στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.

Προσωπικά αντικείμενα του Παύλου Μελά. Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Θεσσαλονίκη


Φωτογραφίες @ Amarantos

Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα

Προξένου Κορομηλά 23, Θεσσαλονίκη